W ramach wszczętego w ubiegłym roku postępowania wyjaśniającego w sprawie nieautoryzowanych transakcji Prezes UOKiK postawił zarzuty naruszenia zbiorowych interesów konsumentów 5 bankom. Mowa o niezgodnej z prawem praktyce instytucji finansowych polegającej na niezwracaniu środków finansowych konsumentom zgłaszającym kradzieże środków z ich rachunków bankowych.
Tło sprawy oraz podstawy zarzutów formułowanych przez Prezesa UOKiK
W ostatnich latach obserwowane jest wzmożenie zjawiska kradzieży środków z rachunków bankowych nieświadomych konsumentów, zaś ochrona zapewniana przez systemy autoryzacyjne aplikacji bankowych okazuje się w tym zakresie niewystarczająca. Takich przypadków są w Polsce tysiące, a wśród nich również leżący u podstaw zarzutów formułowanych przez Prezesa UOKiK przypadek 72-letniej emerytki, z której rachunku bankowego, oszust, uzyskawszy dostęp do danych uwierzytelniających, wypłacił 170 tys. zł oszczędności, a nadto zaciągnął kredyt na kwotę 80 tys. zł. Z komunikatu prasowego Prezesa UOKiK z dnia 18 lipca 2022 r. wynika, że w opisanym przypadku, bank zmienił walutę i przelał pieniądze za granicę, doliczając do każdego przelewu opłatę za szybkość realizacji oraz udzielił wysokiej pożyczki osobie, która ma niską emeryturę, a w dotychczasowej historii konta preferowała bezpieczne inwestycje. Wzmiankowana instytucja finansowa nie zareagowała nawet w chwili, gdy oszust podszywając się pod emerytkę zmienił jej stan cywilny z mężatki na wdowę, tak żeby nie była potrzebna zgoda męża do zaciągnięcia kredytu. W zaistniałej sytuacji bank nie zwrócił środków poszkodowanej wyżej opisaną nieautoryzowaną transakcją, uznając, że jest ona zawiniona przez samą poszkodowaną.
Prezes UOKiK Tomasz Chróstny zwraca uwagę na spoczywający na bankach jako instytucjach zaufania publicznego obowiązek podjęcia wszelkich kroków, aby zabezpieczyć swoich klientów. Tymczasem – jak wskazuje Prezes UOKiK – banki najczęściej ograniczają się do bezrefleksyjnego wykonywania operacji płatniczych, mimo że ich czujność na tym etapie wynikająca np. z analizy historii wcześniejszych transakcji, czy biometrii behawioralnej klienta, mogłaby skutecznie ograniczyć efektywność kradzieży dokonywanych przez oszustów. Ponadto, Prezes UOKiK podnosi, że w takich przypadkach banki przyjęły nieuprawnioną praktykę polegającą na negatywnym rozpatrywaniu reklamacji zgłaszanych przez klientów i niezwracaniu ich środków finansowych wypłaconych na skutek nieautoryzowanych transakcji.
Obowiązujące prawo
Z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tj. Dz. U. z 2021 r., poz. 1907 ze zm., dalej „Ustawa”) wynika, że w przypadku wystąpienia nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca płatnika (np. bank), niezwłocznie, jednak nie później niż do końca dnia roboczego następującego po zgłoszeniu lub stwierdzeniu wystąpienia nieautoryzowanej transakcji, co do zasady ma obowiązek zwrócić płatnikowi (np. właścicielowi rachunku bankowego w danym banku) kwotę nieautoryzowanej transakcji lub w przypadku gdy płatnik korzysta z rachunku płatniczego – przywrócić obciążony rachunek płatniczy do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza. Wyjątek stanowią sytuacje, w których:
- dostawca płatnika ma uzasadnione i należycie udokumentowane podstawy aby podejrzewać oszustwo ze strony płatnika i poinformuje o tym w formie pisemnej organy powołane do ścigania przestępstw;
- zgłoszenie nieautoryzowanej transakcji nastąpiło po upływie 13 miesięcy od dnia transakcji albo dnia, w którym miała ona zostać wykonana.
Warto również zwrócić uwagę na art. 46 ust. 3 Ustawy, z którego wynika, że wówczas gdy nieautoryzowana transakcja płatnicza jest wynikiem umyślnego lub będącego skutkiem rażącego niedbalstwa naruszenia przez płatnika co najmniej jednego z obowiązków, o których mowa w art. 42 Ustawy (statuującego obowiązek korzystania z instrumentów płatniczych np. kart płatniczych zgodnie z umową ramową oraz niezwłocznego zgłaszania utraty, kradzieży, przywłaszczenia albo nieuprawnionego użycia lub dostępu do instrumentu płatniczego), to płatnik odpowiada za nieautoryzowane transakcje w pełnej wysokości. W świetle powyższego, bank ma prawo podnosić, że do nieautoryzowanej transakcji płatniczej doszło wskutek umyślnego działania konsumenta albo w wyniku naruszenia przez niego w sposób umyślny lub na skutek rażącego niedbalstwa co najmniej jednego z obowiązków, o których mowa w art. 42 Ustawy, niemniej jednak swoich roszczeń od konsumenta może w takich sytuacjach dochodzić dopiero po dokonaniu zwrotu kwoty nieautoryzowanej transakcji płatniczej.
Podsumowanie
Z art. 46 ust. 1 Ustawy, wynika zatem jasno, że – z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w Ustawie – banki w przypadku nieautoryzowanych transakcji, winny niezwłocznie zwracać posiadaczom rachunków bankowych, utracone przez nich na skutek tego rodzaju transakcji środki. Art. 46 ust. 1 Ustawy nie zezwala zatem na jakąkolwiek arbitralność dostawcy płatnika w tym zakresie, który swoich ewentualnych roszczeń przeciwko płatnikowi, może dochodzić dopiero po zwrocie środków utraconych przez płatnika na skutek nieautoryzowanej transakcji.
Źródło: Komunikat Prasowy Prezesa UOKiK z dnia 18 lipca 2022 r.
Autorzy: radca prawny Damian Mazanowski, asystent prawny Baltazar Witek
