Adwokat Katarzyna Wojarska - Aleksiejuk i radca prawny Piotr Aleksiejuk na łamach czasopisma "nowy Przegląd Notarialny" (Rok XXI, Nr 1 77/2019) opracowali artykuł "Ustawa o zarządzie sukcesyjnym w kontekście sukcesji firm rodzinnych w Polsce".
USTAWA O ZARZĄDZIE SUKCESYJNYM W KONTEKŚCIE SUKCESJI FIRM RODZINNYCH W POLSCE
KATARZYNA WOJARSKA-ALEKSIEjUK, PIOTR ALEKSIEjUK
WSTĘP
Wbrew niekiedy wyrażanym opiniom firmy rodzinne to nie gospo- darczy margines, ale raczej reguła. We wszystkich rozwiniętych gospo- darkach świata stanowią większość ogólnej liczby firm (np. Japonia, Indie – 95%, Niemcy, Włochy – ponad 90%, Finlandia, Hiszpania – ponad 85%). Historia wielopokoleniowych firm rodzinnych funkcjonujących w Kraju Kwitnącej Wiśni, Stanach Zjednoczonych czy też Europie Zachodniej nie pozostawia wątpliwości – to od prawidłowo przeprowadzonego procesu sukcesji zależy byt firmy rodzinnej w kolejnych pokoleniach. Jednak, aby właściciele firm rodzinnych mogli implementować długofalowy projekt transferu międzypokoleniowego, niezbędne jest również stabilne i sprzy- jające otoczenie legislacyjne stworzone przez ustawodawcę.
Niestety rzeczywistość prawna polskich firm rodzinnych w aspekcie sukcesji jest alarmująca. Zważywszy na to, że zdecydowana większość polskich firm rodzinnych została założona w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, a ich właściciele są z reguły pierwszym pokoleniem, które powołało do życia, następnie utrzymało i rozwinęło te firmy, proble- matyka sukcesji firm rodzinnych stała się palącym problemem ostatnich lat. Największe trudności w kontynuowaniu działalności firmy rodzin- nej mają głównie te przedsiębiorstwa, które są prowadzone w formie indywidualnej działalności gospodarczej lub spółki cywilnej, a zatem obecnie około 78% wszystkich firm rodzinnych w Polsce. W przypadku bowiem nagłej śmierci właściciela i przedłużającego się postępowania w sprawie stwierdzenia nabycia spadku i jego działu czy też w przypad- ku sporów między następcami prawnymi przedsiębiorcy dalsze funkcjo- nowanie przedsiębiorstwa jest w praktyce bardzo utrudnione, a w więk- szości przypadków wręcz niemożliwe ze względu na brak przepisów pozwalających na szybkie przejęcie przedsiębiorstwa nabytego w postę- powaniu spadkowym. Analogiczne problemy występują w przypadku spółek cywilnych, pozostających wciąż jedną z najpopularniejszych form prowadzenia działalności gospodarczej. Również w tym wypadku śmierć wspólnika, szczególnie gdy nie przewidziano w umowie spółki mechani- zmu przejęcia praw i obowiązków przez spadkobierców, prowadzi często- kroć do rozwiązania spółki i zakończenia jej działalności (w przypadku spółek dwuosobowych).
Dotychczasowe działania polskiego ustawodawcy w zakresie stwo- rzenia legislacji sprzyjającej firmom rodzinnym w aspekcie sukcesji były marginalne. Jedynym wartym odnotowania przedsięwzięciem stało się ogłoszenie pakietu ustaw regulacyjnych z marca 2011 r. (m.in. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw1 oraz Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców2), na których podsta- wie została wprowadzona do polskiego systemu prawnego instytucja za- pisu windykacyjnego oraz możliwość przekształcenia przedsiębiorcy pro- wadzącego indywidualną działalność gospodarczą w spółkę kapitałową.
Dopiero dzięki naciskom różnego rodzaju organizacji skupiających firmy rodzinne ustawodawca zdecydował się podjąć działania adekwat- ne do rangi narastającego problemu. Ich efektem jest uchwalenie Ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, która weszła w życie z dniem 25 listopada 2018 r.3. Przepisy tej ustawy umożliwiły następcom prawnym przedsiębiorcy kontynuowanie działalności po zmarłej osobie fizycznej działającej na podstawie wpi- su do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wskazuje, że „adresatem nowych rozwiązań są ponad 2 mln przedsiębiorców zarejestrowanych w CEIDG, z czego 60% stanowią firmy rodzinne, które zatrudniają ok. 50% pracowników w gospodarce. Ponad 230 tys. z tej grupy ukończyło już 65 lat. Co miesiąc z CEIDG z powodu śmierci wykreślanych jest 800 osób. W perspektywie 10–20 lat problem sukcesji będzie dotyczył coraz większej liczby przedsiębiorców. Formę jednoosobowej działalności wy- biera ok. 80%. początkujących firm. Warto zwrócić uwagę na to, że przed- siębiorcy wpisani do CEIDG to nie są tylko firmy mikro i małe, często osiągają one bowiem wielomilionowe obroty”4.
Głównym celem ustawy jest zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowa- nia przedsiębiorstwa po ich śmierci, bowiem – na co słusznie zwrócono uwagę w uzasadnieniu do projektu Ustawy – „przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i go- spodarczą, ale także społeczną”5. Kontynuowanie działalności przedsię- biorstwa pozwoli bowiem z jednej strony na dalsze generowanie zysku, a co za tym idzie, na regulowanie bieżących zobowiązań kontrakto- wych oraz publicznoprawnych i na zachowanie miejsc pracy, a z drugiej, na zwiększenie szans na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa, często budowanego latami nie tylko przez samego przedsiębiorcę, lecz również przez członków jego rodziny. Dodatkowo nowe przepisy mają za za- danie wzmocnić pozycję i ochronę praw osób trzecich, które związane są z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim kon- trahentów, podmiotów współpracujących z przedsiębiorcą, jak również pracowników.
(...)
